Triệu chứng, điều trị, tử vong, nguyên nhân, phẫu thuật, tiên lượng, quản lý áp xe động mạch cảnh

Định nghĩa áp xe động mạch cảnh

**Áp xe động mạch cảnh (Carotid Artery Aneurysm)** là sự phình giãn bất thường xảy ra ở động mạch cảnh. Đây là hiện tượng thành mạch máu của động mạch cảnh bị yếu đi, khiến máu đẩy vào thành mạch làm cho mạch máu giãn ra. Động mạch cảnh là mạch máu quan trọng cung cấp oxy và chất dinh dưỡng cho não, vì vậy nếu áp xe hình thành trong mạch máu có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Áp xe động mạch cảnh có nguy cơ cao gây ra đột quỵ do thành mạch bị vỡ hoặc hình thành cục máu đông.

Áp xe thường do sự suy yếu của thành mạch, nhiễm trùng hoặc chấn thương gây ra, và khi động mạch cảnh co lại hoặc giãn ra, dòng chảy của máu bị cản trở, dẫn đến nhiều biến chứng khác nhau. Áp xe này tương tự như phình động mạch (aneurysm), nhưng áp xe đặc trưng bởi nguyên nhân do nhiễm trùng, vì vậy chẩn đoán và điều trị chính xác là rất quan trọng.

Đặc điểm của áp xe động mạch cảnh

Đặc điểm chính của áp xe động mạch cảnh là sự phình giãn bất thường của mạch máu. Nó có các đặc điểm chính sau:

1. Thành mạch bị suy yếu: Áp xe xảy ra khi thành mạch của động mạch cảnh bị yếu đi. Sự suy yếu thành mạch không thể chịu được áp lực trong mạch máu, khiến mạch máu phồng lên và hình thành áp xe.

2. Sự phình giãn bất thường: Áp xe động mạch cảnh thường xảy ra ở một vùng cụ thể của mạch máu, và vùng này bị giãn nở bất thường, hình thành áp xe. Áp xe là do thành mạch bị suy yếu và giãn nở, và nếu sự giãn nở này nghiêm trọng, nguy cơ vỡ mạch máu là rất cao.

3. Nguyên nhân do nhiễm trùng: Áp xe động mạch cảnh có thể do một số bệnh nhiễm trùng gây ra. Ví dụ, nhiễm trùng do vi khuẩn (chủ yếu là vi khuẩn liên cầu khuẩn hoặc vi khuẩn tụ cầu khuẩn) xâm nhập vào thành mạch gây viêm và áp xe.

4. Ít gặp: Áp xe động mạch cảnh là một bệnh tương đối hiếm gặp, chủ yếu là do chấn thương động mạch cảnh hoặc xơ cứng động mạch làm tăng khả năng xảy ra. Ngoài ra, trong trường hợp áp xe do nhiễm trùng, nó có thể xảy ra khi nhiễm trùng lan truyền qua máu.

5. Bệnh lý kèm theo: Áp xe động mạch cảnh thường có thể kèm theo các bệnh tim mạch hoặc nhiễm trùng khác. Ví dụ, viêm xảy ra ở động mạch cảnh khác hoặc tim, động mạch chủ lớn khác cũng có thể có liên quan.

Nguyên nhân gây áp xe động mạch cảnh

Áp xe động mạch cảnh có thể do nhiều nguyên nhân gây ra. Các nguyên nhân chính bao gồm:

1. Nguyên nhân do nhiễm trùng

• Phình động mạch do nhiễm trùng(Infectious Aneurysm) xảy ra do nhiễm trùng bởi vi khuẩn hoặc nấm. Nhiễm trùng thường lan truyền qua vi khuẩn trong máu(bacteremia), và vi khuẩn liên cầu khuẩn(Streptococcus) hoặc vi khuẩn tụ cầu khuẩn(Staphylococcus) có thể xâm nhập vào thành động mạch cảnh gây viêm. Nguyên nhân do nhiễm trùng này có thể dẫn đến sự hình thành áp xe động mạch cảnh.

2. Chấn thương

• Nếu động mạch cảnh bị chấn thương, thành mạch sẽ bị tổn thương và có thể dẫn đến hình thành áp xe trong mạch máu. Chấn thương có thể xảy ra trong nhiều trường hợp như tai nạn xe hơi, tai nạn thể thao, phẫu thuật… Chấn thương có thể gây rách hoặc vỡ thành mạch, dẫn đến tích tụ máu trong thành mạch và hình thành áp xe.

3. Xơ cứng động mạch

• Xơ vữa động mạch(Atherosclerosis) là một nguyên nhân quan trọng khác có thể gây ra áp xe động mạch cảnh. Tổn thương thành mạch do xơ cứng động mạch làm yếu thành mạch, dẫn đến sự giãn nở mạch máu và hình thành áp xe. Các yếu tố nguy cơ của xơ cứng động mạch như tăng huyết áp hoặc tăng lipid máu làm tăng nguy cơ hình thành áp xe động mạch cảnh.

4. Tuổi tác và giới tính

• Áp xe động mạch cảnh thường gặp ở người cao tuổi hơn. Khi tuổi tác tăng lên, mạch máu yếu đi và các yếu tố nguy cơ như xơ cứng động mạch tăng lên, làm tăng khả năng hình thành áp xe. Ngoài ra, nó có xu hướng xảy ra thường xuyên hơn ở nam giới.

5. Nguyên nhân bẩm sinh

• Một số bệnh di truyền có thể làm yếu mạch máu và gây ra áp xe trong mạch máu. Ví dụ, các bệnh về mô liên kết như **hội chứng Marfan (Marfan syndrome)** hoặc **hội chứng Ehlers-Danlos (Ehlers-Danlos syndrome)** có thể gây ra áp xe động mạch cảnh.

Triệu chứng của áp xe động mạch cảnh

Áp xe động mạch cảnh thường không có triệu chứng cho đến khi nó xuất hiện. Ban đầu, áp xe có thể nhỏ hoặc triệu chứng không đáng kể, rất khó phát hiện. Tuy nhiên, khi áp xe to lên hoặc vỡ ra, các triệu chứng nghiêm trọng có thể xuất hiện. Các triệu chứng chính của áp xe động mạch cảnh bao gồm:

1. Đau cổ: Khi áp xe xuất hiện ở động mạch cảnh, đặc biệt là khi áp xe to lên hoặc viêm nặng, bạn có thể cảm thấy đau ở cổ. Cơn đau này có thể là cảm giác âm ỉ hoặc nhói.

2. Đau đầu: Áp xe động mạch cảnh có thể gây đau đầu nếu nó ảnh hưởng đến não. Điều này là do áp xe có thể cản trở hoặc làm đảo ngược lưu lượng máu, gây ra vấn đề với lưu lượng máu não.

3. Chóng mặt và ngất xỉu: Nếu áp xe cản trở lưu lượng máu, lưu lượng máu đến não sẽ không đều, dẫn đến chóng mặt hoặc ngất xỉu.

4. Rối loạn thị lực: Nếu áp xe to lên và gây áp lực lên mạch máu, thị lực có thể bị mờ hoặc thậm chí mất thị lực trong trường hợp nghiêm trọng. Điều này có thể là do thiếu máu não.

5. Khó thở: Nếu áp xe động mạch cảnh lớn, nó có thể gây áp lực lên các cơ quan lân cận khi kích thước tăng lên. Điều này có thể dẫn đến khó thở hoặc khó nuốt.

6. Sưng cổ: Khi áp xe to lên, vùng cổ có thể bị sưng lên. Sự sưng này là do thành mạch bị yếu đi hoặc viêm do áp xe.

7. Sốt: Trong trường hợp áp xe do nhiễm trùng, viêm xảy ra ở vị trí áp xe và nhiệt độ cơ thể tăng lên, gây sốt. Đây là một phần của phản ứng viêm xảy ra trong cơ thể.

Chẩn đoán áp xe động mạch cảnh

Các phương pháp chính để chẩn đoán áp xe động mạch cảnh bao gồm:

1. Khám thực thể: Bác sĩ có thể sờ nắn cổ và mạch máu của bệnh nhân để kiểm tra xem có sưng hoặc đau bất thường không. Trong trường hợp nghiêm trọng, bác sĩ cũng có thể nghe thấy âm thanh bất thường ở vị trí áp xe bằng ống nghe.

2. Siêu âm: Một trong những phương pháp phổ biến nhất để chẩn đoán áp xe động mạch cảnh là siêu âm. Siêu âm là phương pháp không xâm lấn và nhanh chóng xác định sự hiện diện và kích thước của áp xe.

3. CT và MRI: Để đánh giá chính xác hơn, có thể thực hiện chụp mạch máu CT hoặc MRI. Những phương pháp này cho thấy rõ cấu trúc mạch máu, kích thước và vị trí của áp xe.

4. Chụp mạch máu (Angiography): Chụp mạch máu có thể được sử dụng để xem chi tiết kích thước, vị trí của áp xe và dòng chảy trong mạch máu.

Phương pháp điều trị và phẫu thuật áp xe động mạch cảnh

Điều trị áp xe động mạch cảnh phụ thuộc vào kích thước, nguyên nhân và triệu chứng của áp xe. Phương pháp điều trị chủ yếu được chia thành điều trị bằng thuốc và điều trị bằng phẫu thuật.

1. Điều trị bằng thuốc

• Điều trị bằng kháng sinh: Trong trường hợp áp xe do nhiễm trùng, cần kháng sinh. Kháng sinh thích hợp được sử dụng để điều trị nhiễm trùng gây ra áp xe.
• Thuốc chống đông máu: Nếu áp xe liên quan đến cục máu đông, thuốc chống đông máu có thể được sử dụng để ngăn ngừa sự hình thành cục máu đông.

2. Điều trị bằng phẫu thuật

• Rãnh dẫn lưu phẫu thuật: Nếu áp xe quá lớn hoặc nhiễm trùng nghiêm trọng, có thể cần phải loại bỏ và dẫn lưu áp xe. Nếu có nhiễm trùng ở vị trí áp xe, nó phải được loại bỏ để giảm viêm.
• Phẫu thuật nối mạch máu: Nếu áp xe quá lớn đến mức cản trở cấu trúc động mạch cảnh hoặc ngăn chặn dòng máu, phẫu thuật nối mạch máu có thể cần thiết để khôi phục dòng máu bình thường. Đặt stent cũng có thể được xem xét.
• Loại bỏ áp xe: Nếu áp xe bị vỡ hoặc có khả năng gây ra các biến chứng nghiêm trọng, cần phải phẫu thuật để loại bỏ hoàn toàn áp xe.

Diễn biến và phương pháp quản lý áp xe động mạch cảnh

Diễn biến của áp xe động mạch cảnh phụ thuộc vào kích thước, nguyên nhân và thời điểm điều trị. Áp xe do nhiễm trùng có thể có tiên lượng tốt nếu được điều trị bằng kháng sinh và dẫn lưu thích hợp, trong khi tổn thương mạch máu hoặc vỡ áp xe có thể dẫn đến tiên lượng xấu. Đặc biệt, nếu áp xe bị vỡ, chảy máu nghiêm trọng, đột quỵ hoặc nhiễm trùng có thể xảy ra, vì vậy chẩn đoán và điều trị sớm là rất quan trọng.

Phương pháp quản lý

• Khám định kỳ: Bệnh nhân bị áp xe cần phải theo dõi kích thước và sự thay đổi của áp xe bằng siêu âm và chụp mạch máu định kỳ.
• Tiếp tục điều trị bằng thuốc: Trong trường hợp áp xe do nhiễm trùng, cần phải dùng kháng sinh thường xuyên. Điều trị bằng thuốc này rất quan trọng để làm giảm kích thước áp xe và ngăn ngừa tái phát.
• Quản lý lối sống: Điều quan trọng là duy trì lối sống lành mạnh, bao gồm kiểm soát huyết áp và lượng đường trong máu. Ngoài ra, cần phải tránh hút thuốc và duy trì chế độ ăn uống lành mạnh để ngăn ngừa xơ cứng động mạch.